Jarenvijftig-huis van het gas af met warmtepomp én airco

Een huis uit 1958 met houten vloeren en van die grote ramen, zonder spouwmuur, vloerverwarming of balansventilatie; zou je dat van het gas kunnen halen? Dat is inderdaad mogelijk, blijkt uit dit praktijkverhaal van Niels Flach. ‘Oefenen’ met een losse airco-unit bleek in zijn geval te helpen om gevoel voor de bal te krijgen, en die airco levert nu als bijverwarming nog steeds een fijne bijdrage.

In 2002 kochten wij een verwaarloosde 2-onder-1-kapwoning met van die typerende grote ramen met enkel glas, en een kille zolder. De afgelopen twintig jaar hebben we veel gedaan om het huis een energielabel C te geven. Zo kregen we dubbel glas en een CV met nieuwe radiatoren, een kunststof dakkapel om zijn thermisch lekke voorganger te vervangen, een beetje dakisolatie, en piepschuim tussen de balken van de kruipruimte. In 2013 kreeg het huis een uitbouw, met een zolderdak op de eerste verdieping. Die uitbouw werd modern geïsoleerd; houtskeletbouw met tien centimeter dik glaswol en een halfsteens buitenmuur. Tot slot is één buitenmuur geïsoleerd met PIR-schuim en kunststof schroten aan de buitenkant.

Massieve muren in plaats van spouw

Zo durfden we te dromen van een gasvrije toekomst. Gelukkig was de cv-firma in 2002 zo slim om de paneelradiatoren te dimensioneren op het toenmalige isolatieniveau. Toch was het een waagstuk, want een ideaal huis hebben we niet. Zo ontdekten we dat de op de bouwtekening getekende spouwmuren niet bestonden; het bedrijf dat de spouwmuren zou isoleren, kwam met zijn endoscoop alleen bakstenen tegen. Ons huis bleek massieve muren te hebben, met aan de binnenkant een enigszins isolerende laag puimsteen – van het soort waarin je met een 5mm-boortje een gat van 2 cm maakt. Ventileren doen we gewoon met onze ramen. Ook hebben we ons nooit aan vloerverwarming gewaagd. Zelfs voor de keukenuitbouw zijn we in 2013 niet op dat idee gekomen.

De jarenvijftig-woning werd in 2013 voorzien van een uitbouw.

Rekenen aan de energiehuishouding

Elk huis is anders, dus is de keuze voor een warmtepomp in een bestaande woning altijd een experiment waarvan je niet precies weet hoe het uitpakt. Gelukkig heb ik een technische achtergrond zodat ik met de installateur kan meedenken. Zo heb ik, door bij de vloerisolatie de temperatuur boven en onder het piepschuim in de kruipruimte te meten, met de isolatiefactor van het piepschuim kunnen schatten dat de vloer nu rond de 50 watt warmte verliest. Dit terwijl vroeger 500 watt door de vloer verdween!

Weinig warmteverlies tijdens vrieskou

Voorheen gebruikten we 1.000 m³ gas per jaar, waarvan op een vorstdag 10 kuub. Omdat 1 kuub gelijk staat aan rond de 10 kWh weten we dat ons huis in de vrieskou rond de 4,2 kWh/uur aan warmte verliest. Zo’n berekening kan iedereen maken en hij gaf ons vertrouwen, want 4kW is niet heel veel.
Verder heb ik op een koude winterdag een test uitgevoerd waarbij de CV-pomp lager draaide, waardoor de ketel ging moduleren en maar 1 m³/uur verstookte – oftewel 10 kW. Dat bleek voldoende om ons huis na een vriesnacht weer warm te maken. Natuurlijk stond onze HR-ketel uit 2002 al jaren op 55 ^oC.

Oefenen met airco-units

Nadat we in 2018 zonnepanelen kregen, ging het gasfornuis eruit. Toch hielden we nog 1.600 kWh zonnestroom per jaar over. Daarom installeerden we een losse airco-unit in de woonkamer, en op de overloop een die de slaapkamers warm moest maken. De kosten van zulke units zijn beperkt. Het ging wel wat ten koste van het comfort voor onze kinderen, want een airco op de overloop geeft op de slaapkamers niet zoveel warmte.

Airco’s maken weinig herrie

We konden al ervaren dat de 5kW-airco’s niet veel herrie maken. Zelfs op drie meter afstand zijn ze buiten stiller dan de A20 die op twee kilometer afstand ligt en waaraan we al lang gewend zijn. En zelfs bij vrieskou geven de airco’s direct veel warmte. We gebruikten nu nog maar rond de 450 m³ gas per jaar voor douchen en bijverwarming op de tienerkamers. Het netto stroomverbruik lag daarbij rond de 0. In onze eigen slaapkamer is de radiator altijd dicht, zelfs bij 10 graden vorst (een teken dat het ontbreken van spouwmuren blijkbaar niet zó erg is). Bij dit verhaal is het overigens goed om te melden dat we sober leven; dat heeft waarschijnlijk ook zijn neerslag op onze warmtebehoefte.

Geen hybride systeem

Helaas kreeg onze cv-ketel vorig jaar kuren. Daarmee kwam de vraag: wat nu? Voor een hybride warmtepomp zouden we alsnog een nieuwe gasketel moeten kopen, en daar hadden we geen zin in. Hierbij moet ik zeggen dat opviel hoe weinig installateurs mee durfden te denken. Veel installateurs bleken alleen hybride warmtepompen te plaatsen; dat is risicoloos, want zelfs als die pomp niks doet, heeft je klant geen koude voeten.

Praktisch probleem

Een installateur die warmtepompen plaatst, kwam daarbij met een heel praktisch probleem: hoe krijg je zo’n twee meter hoge toren met een gewicht van 140 kilo onze wenteltrap op? In ons huis hangt de cv-ketel immers in het washok boven. Het betreffende warmtepompmerk had zelf geen (trap-op-tilbare) kleinere boilers die ze met hun warmtepompen combineerden, en men was niet bereid om hun pomp met een warmtepompboiler van een ander merk te installeren. Die optie viel dus af.

Splitunit plus RVS-boiler

We kwamen uiteindelijk rond met firma Vincent Scharff in Rotterdam, die een splitunit plus 150 liter grote RVS-boiler van Daikin voorstelde. Voor onze kleine badkuip van 160 cm is dat genoeg, gegeven dat we meestal douchen en niet vaak een bad nemen. Al maken we het water dan wel heet; een van onze weinige energiezonden. Wij hadden een offerte voor een hogetemperatuurwarmtepomp verwacht omdat die beter geschikt lijkt voor oude huizen. Maar dit splitunit-systeem kan zonder meer tot 60 ^oC stoken en dat is warmer dan onze oude ketel. In de herfst is 38 ^oC al voldoende, op ijsdagen stookt het tot 52 ^oC.

De losse binnenunit en boiler konden via de trap naar boven.

Boiler heeft voldoende capaciteit

We hebben dit systeem nu zes maanden. Eigenlijk is het niet spannend: we hebben warm water en de kamers worden warm, zelfs warmer dan voorheen. De boiler blijkt voldoende capaciteit te hebben voor ons bad. Daikin heeft de handige knop ‘krachtig verwarmen’ waarmee je het badwater een hitteboost kunt geven. Na een bad kost het hierdoor ook maar een half uur voordat er weer douchewater is.
Alleen in de ochtend duurt het langer om de kamer echt warm te krijgen, en ook de snelheid waarmee de thermostaat reageert als we hem omhoog draaien, is laag. Het systeem is duidelijk op stabiele temperaturen getuned.

Airco maakt huis snel warm

En die airco-units? Zijn die nu overbodig? Nee! Twee units is wel wat royaal, maar ze zijn supersnel. Als het ’s ochtends nog wat koel is, gaan ze even aan. Als we na een weekend thuiskomen, is het huis in een half uur warm. We hebben de ‘backup heater’ in de warmtepomp die voor ijsdagen bedoeld is (een inefficiënte dompelaar die veel extra stroom kost) nooit nodig. Tijdens een ijsdag laten we de airco op de laagste stand meedraaien en dan is er in het hele huis genoeg warmte.
Niet onbelangrijk, tot slot: in de zomer zijn ‘echte’ airco’s beter in koelen en ontvochtigen dan een omkeerbare cv-warmtepomp. Ik zou het zeker voor een ouder huis iedereen aanraden: een kleinere warmtepomp-CV met een airco-unit als aanvulling.